De kracht van muziek

A blog post from September 27, 2013 ·

Deze blog is een bewerkte versie van een presentatie tijdens de bijeenkomst van De Vrienden van Musica Sacra Maastricht bij de festivaleditie van 2013.

Naast dat het de tweede officiële festivaldag van Musica Sacra Maastricht was, was zaterdag 21 september 2013 ook de Internationale Dag van de Vrede. In het kader hiervan stond het radioprogramma Lijn 1 de dag ervoor in het teken van de vrede. De vraag aan de luisteraars  was “hoe draagt u uw steentje bij aan de vrede?” en in de bus van waaruit het programma werd uitgezonden waren een aantal gasten uitgenodigd om over hun initiatieven te vertellen.

Muzikale Verbinding
Een van die gasten was Ilco van der Linde, de oprichter van onder meer Dance for Life, een wereldwijd dansfestijn om de bewustwording rondom HIV/Aids te vergroten. Zijn nieuwe organisatie heet Masterpeace, een wereldwijd netwerk van vrijwilligers die zich inzetten voor peacebuilding en voor conflictpreventie. Deze gedreven man sprak over de kracht van muziek, of beter gezegd, de verbindende kracht die van muziek uitgaat. Hij stelde dat muziek taboes doorbreekt en complexe zaken bespreekbaar maakt. Duidelijk een voorstander van de zogenoemde soft power, stelde hij dat het gebruik van geweld geen nieuw geweld voorkomt. Nieuwe bommen stoppen de oude niet. Met de kracht van muziek zet hij in op het voorkomen van nieuw geweld.

Een andere gast in het radioprogramma was componist Merlijn Twaalfhoven, die de dag erna tijdens Musica Sacra Maastricht zijn participatieproject Resonance ten gehore zou brengen. Twaalfhoven heeft een initiatief genaamd Syrious Mission, waarmee hij afreist naar vluchtelingenkampen in Jordanië waar vele Syriers zich totaal ontheemd bevinden. In deze kampen is, naast de primaire levensbehoeften, ook dringende behoefte aan erkenning en waardering van de passies, talenten en verhalen van mensen. Erkenning van wat mensen menselijk maakt. Twaalhoven zei in het programma dat hij daar niet alleen naar toe gaat om iets te brengen, maar ook om iets te halen. De mensen die hij daar ontmoet geven net zo goed iets terug. Nieuwsgierigheid naar wat zij te geven hebben en acceptatie hiervan biedt oneindig veel meer aan hen dan ze enkel het label vluchteling op te plakken. Samen muziek maken, samen die muziek delen; dat geeft waardigheid, erkenning, en kracht.

Onderzoek naar sacraliteit en muziek
Ik luisterde naar deze radio-uitzending, terwijl ik antwoord formuleerde op de vraag waarom ik onderzoek doe bij Musica Sacra Maastricht. Er was mij gevraagd hierover iets te zeggen tijdens het festival. Ik besloot het breder in te steken; waarom is er bij Tilburg University een onderzoeksgroep die zich bezighoudt met sacraliteit in de hedendaagse cultuur, en waarom biedt Musica Sacra Maastricht een relevante onderzoekscontext?

Als wetenschapper zijn er ontelbaar veel manieren om sacraliteit en het sacrale te definiëren. En de eerlijkheid gebied mij te zeggen dat ik nog steeds zoekende ben naar welke benadering mij het beste past, en dat waarschijnlijk ook altijd zal blijven. Maar dat wil niet zeggen dat het niet relevant is om er onderzoek naar te doen. Onderzoek biedt nieuwe inzichten, waardoor de gebruikte definities steeds weer opnieuw kunnen worden aangescherpt en bevraagd. Op dit moment zou ik het sacrale en sacraliteit breed willen insteken. Het staat voor mij voor een gevoel van verbondenheid met iets dat groter is dan onszelf. En deze verbondenheid, dit gevoel van verbondenheid, kan zich uiten op wat voor manier dan ook. Het is onmogelijk om precies aan te wijzen waar die verbondenheid in schuilt, maar dit is wel degelijk te ervaren. En te delen met anderen. Wat er dan precies gedeeld wordt blijft in mysterie gehuld, maar dat het gevoeld en ervaren kan worden staat vast.

Onaanwijsbare, maar waardevolle ervaringen
Een heel doelgerichte en concrete manier van tot uiting brengen van dat gevoel van verbondenheid is te zien bij initiatieven als Syrious Mission en Masterpeace. Van der Linde en Twaalfhoven voelen zich heel duidelijk verbonden met de grotere wereld om hen heen. Zij zien niet alleen zichzelf in hun eigen wereld, maar zien zichzelf in de kaders van de gehele wereld. Zij zoeken verbinding met die rest van de wereld door middel van het onaanwijsbare, maar zeer deelbare element van wat in muziek schuil kan gaan. Een andere manier waarop die ervaringen verkend worden is te zien tijdens deze vierdaagse die Musica Sacra Maastricht heet. Door middel van het bezoeken van concerten, kan de festivalganger zich begeven in werelden die doordrongen zijn van mysterie en onaanwijsbaarheid. En hoe individueel die festivalganger ook is, de concerten worden tegelijkertijd collectief ervaren.

De peacebuilding initiatieven van Twaalfhoven en Van der Linde, de concerten tijdens Musica Sacra Maastricht; ze worden allen met bepaalde ideeën en drijfveren tot stand gebracht en uitgevoerd. Maar het is onmogelijk om van te voren zeker te weten hoe het zal uitpakken. Want ook dat schuilt in het onaanwijsbare in de muziek. Een concert kan effectief zijn, maar het kan ook totaal verkeerd uitpakken. Hetzelfde concert kan door de één als zeer geslaagd en tegelijkertijd door de ander als totaal mislukt ervaren worden. Kortom, we hebben het niet in de vingers. Het zit al in het woord zelf: het onaanwijsbare laat zich nu eenmaal niet aanwijzen. Het sacrale laat zich niet regelen en controleren.

Blijven (onder)zoeken
Maar dat weerhoudt ons er niet van om er toch naar op zoek te gaan. Om toch de verkenningstocht uit te zetten en ons er in onder te dompelen. En dan maar zien waar we uitkomen. Of het nu is tijdens de oorverdovende stilte van James MacMillan die de avond ervoor door de philharmonie zuidnederland ten gehore werd gebracht, of tijdens het uit volle borst meezingen de in de Onze Lieve Vrouwe Basiliek met het participatieproject van Merlijn Twaalfhoven: wie weet waar het ons zal brengen, maar we blijven er naar zoeken. En heel af en toe komt het ineens voor dat we het vinden, of dat we denken dat we het vinden en er een hint van opvangen. Voor we het weten is het weer weg, maar het smaakt altijd naar meer.

En daarom ben ik als onderzoeker bij Musica Sacra Maastricht ter plaatse. Die zoektocht, die verkenningstocht; die interesseert mij persoonlijk mateloos, maar is ook van mateloze, onschatbare waarde voor de samenleving. En een universiteit met als motto Understanding Society kan niet anders, als het gaat om sacraliteit in de hedendaagse cultuur, dan zich op het terrein van Musica Sacra Maastricht te begeven.

–

Na afloop werd ik door een vriend van het festival geattendeerd op een quote van de dichter Rainer Maria Rilke (1875-1926), waar zij aan moest denken tijdens mijn presentatie. Die wil ik hier niet ongenoemd laten:

“Ik zou u willen vragen geduld te hebben met alles wat in uw hart nog niet tot een oplossing is gekomen en te proberen de vragen zelf lief te hebben als voor u niet toegankelijke kamers en als boeken in een volkomen onbekende taal. Zoek nu niet naar antwoorden die u niet gegeven kunnen worden, omdat u niet in staat zou zijn ze te leven. En het gaat erom alles t eleven. Leef nu uw vragen. Misschien leeft u dan gaandeweg, ongemerkt, in een ver verschiet het antwoord binnen.

Uit: Brieven aan een jonge dichter (gepubliceerd in 1929)

Afbeelding: Soumita Bhattacharya
Behorende bij de dansvoorstelling “The Pilgrim Project #2: Yatra” door Joost Vrouenraets en Rakesh MPS, die tijdens Musica Sacra Maastricht 2013 in premiere ging.